ایران رژیم PersianDiet | ایران رژیم PersianDiet
رژیم غذایی بیماران دیالیزی لازم است با محدودیت‌هایی در مصرف سدیم، پتاسیم، فسفر و مایعات همراه باشد. این برنامه غذایی باید پروتئین کافی برای حفظ عضلات و تأمین انرژی بدن را نیز در بر بگیرد.
کارشناسان تغذیه پیشنهاد می‌کنند این بیماران از خوردن غذاهای پرچرب و فرآوری‌شده اجتناب کرده و به‌جای آن، منابع پروتئینی کم‌چرب، میوه‌ها و سبزیجات با پتاسیم پایین و غلات سبوس‌دار را در رژیم خود بگنجانند. در این نوشته وب سایت ایران رژیم سعی دارد اطلاعات شما را نسبت به رژیم غذایی بیماران دیالیزی بالا ببرد. همراه ما بمانید.
دیالیز چیست
دیالیز روش درمانی برای افرادی است که کلیه‌هایشان به درستی کار نمی‌کند. زمانی که دچار نارسایی کلیه می‌شوید، کلیه‌ها خون را به درستی فیلتر نمی‌کنند. در نتیجه، مواد زاید و سموم در جریان خون تجمع می‌یابند.
مواد زاید، اوره (زباله‌های نیتروژنی)، کراتینین (زباله‌های عضلانی) و اسیدها هستند که معمولاً در زمان دفع ادرار از بدن خارج می‌شوند.
دیالیز وظیفه کلیه‌های را با حذف محصولات زاید و مایعات اضافی از خون شما انجام می‌دهد. بیش از ۲ میلیون نفر در سراسر جهان برای درمان بیماری کلیوی از این روش یا پیوند کلیه استفاده می‌کنند.
علت دیالیز کلیه چیست
کسانی که دچار بیماری‌های مزمن کلیوی مثل نارسایی کلیه هستند گاهی به دیالیز نیاز خواهند داشت تا کلیه آنها به درستی کار کند. بیماری مزمن کلیوی زمانی اتفاق می‌افتد که یک بیماری یا وضعیت خاص باعث اختلال در عملکرد کلیه‌ها شود و موجب بدتر شدن آسیب کلیوی در طول چند ماه یا سال‌ها گردد. بیماری‌ها و شرایطی که باعث بیماری مزمن کلیوی می‌شوند عبارتند از:
- عفونت‌های مکرر کلیه، که به آن پیلونفریت نیز گفته میشود
- دیابت نوع ۱ یا نوع ۲
- فشار خون بالا
- لوپوس
- نفریت اینترستی‌شیال، التهاب لوله‌های کلیه و ساختارهای اطراف آن
- بیماری کلیه پلی‌کیستیک یا سایر بیماری‌های کلیوی ارثی
- انسداد طولانی‌مدت مجاری ادراری، ناشی از شرایطی مانند پروستات بزرگ شده، سنگ کلیه و برخی از سرطان‌ها
- رفلاکس وزیکو-یورترال (شرایطی که باعث برگشت ادرار به کلیه‌ها میشود).
نارسایی کلیه چیست
نارسایی کلیه به این معناست که یکی یا هر دو کلیه توانایی انجام وظایف اصلی خود را از دست داده‌اند. این مشکل می‌تواند به‌صورت ناگهانی و سریع (حاد) ایجاد شود یا به‌صورت تدریجی و طولانی‌مدت (مزمن) پیشرفت کند.
در واقع نارسایی کلیه پیشرفته‌ترین مرحله بیماری‌های کلیوی محسوب میشود و در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به مرگ شود. فرد مبتلا ممکن است تنها چند روز تا چند هفته بدون دریافت درمان مناسب دوام بیاورد.
هر فردی ممکن است دچار نارسایی کلیه شود، اما برخی گروه‌ها در معرض خطر بیشتری قرار دارند. افراد مبتلا به دیابت، کسانی که فشار خون بالا دارند، افراد با سابقه خانوادگی بیماری کلیوی و همچنین افراد بالای ۶۰ سال بیش از دیگران با این مشکل مواجه می‌شوند.
معرفی انواع دیالیز و کاربرد آن
دیالیز به دو روش انجام میشود: همودیالیز و دیالیز صفاقی یا نموداری. در ادامه هر یک از این روش‌ها را توضیح می‌دهیم.
همودیالیز خون چیست
همودیالیز رایج‌ترین نوع دیالیز است. در همودیالیز، خون بیمار از بدن (معمولا از رگ بازو) خارج میشود و به دستگاه منتقل میشود. در دستگاه دیالیز، خون از طریق یک فیلتر و غشا تصفیه شده و مواد زاید، سموم و اضافه وزن آب از خون جدا می‌شوند.
سپس خون تصفیه شده به بیمار بازمی‌گردد. این روش معمولا در مراکز درمانی کلیه انجام میشود و ممکن است چند بار در هفته و به مدت چند ساعت انجام شود. هر جلسه می‌تواند بین سه تا هشت ساعت طول بکشد.
دیالیز صفاقی چیست
در دیالیز صفاقی یا نموداری، از غشای نازوفارنژیال (غشا پریتونیال) در داخل شکم بیمار استفاده میشود. در این روش، محلول دیالیزی به وسیله یک لوله وارد شکم بیمار شده و مخلوط با مایعات بدنی از طریق غشا پریتونیال جذب و تصفیه میشود.
سپس محلول آلوده به ضایعات و مواد زاید از شکم خارج خواهند شد. این روش انعطاف‌پذیری بیشتری در زمان اجرا و آزادی بیشتری برای بیمار دارد و می‌تواند در خانه‌ی بیمار انجام شود. دو نوع اصلی دیالیز صفاقی وجود دارد: دیالیز صفاقی پیوسته سرپایی و صفاقی خودکار.
تفاوت دیالیز و همودیالیز خون
همودیالیز خون را از بدن خارج کرده و از طریق دستگاهی به نام دیالیزر فیلتر میکند و سپس به بدن باز می‌گرداند. این فرآیند معمولاً در مرکز درمانی یا خانه انجام میشود.
در دیالیز صفاقی، خون خارج از بدن فیلتر نمی‌شود، بلکه مایع مخصوص به داخل شکم وارد شده و لایه داخلی شکم مواد زاید را از خون جذب میکند. این روش به طور روزانه و معمولاً در خانه انجام میشود.
دیالیز برای درمان چه بیماری هایی است
دیالیز کاربردهای گسترده‌ای در درمان بیماران با مشکلات کلیوی دارد. در کل، دیالیز برای کنترل عوارض نارسایی کلیوی و بهبود علائم درد کلیه و بهبود کیفیت زندگی بیماران با مشکلات کلیوی تجویز میشود. برخی از بیماری‌هایی که به وسیله‌ی دیالیز درمان می‌شوند عبارت است از:
- نارسایی کلیه: در مراحل نهایی نارسایی کلیوی وقتی عملکر کلیه‌ها به شدت کاهش یافته است.
- افتادگی کلیه: زمانی که کلیه به طور کامل عمل نمی‌کند.
- بیماری های کلیوی مزمن: برخی بیماری‌ها مثل کلیه پلی کیستیک، نفروزیسترونوفرونتروزیس و گلومرولونفریت.
- مسمومیت حاد: در مسمومیت‌های شدید با مواد شیمیایی، داروها و میگو و حشرات برای حذف سریعتر و کاهش سموم از خون.
- درمان بیماری های خاص: مانند بیماری همولیتیک اورمیک (HUS)، سندرم گوود‌پاستور (Goodpasture syndrome)، و بیماری فابر (Fabry disease)
چه کسانی باید دیالیز شوند
دیالیز کلیه برای افرادی مناسب است که در مرحله پیشرفته‌ای از نارسایی کلیوی قرار دارند و عملکرد کلیه‌هایشان به طور کامل کاهش یافته است. افرادی که مشکلات زیر را دارند، کاندیدای مناسبی برای این کار هستند:
- نارسایی کلیوی مزمن
- عوارض نارسایی کلیوی
- نارسایی کلیوی حاد
- بیماری‌های خاص
کراتین ۳ نیاز به دیالیز دارد
مقدار نرمال کراتین در خون به سن و سایر عوامل بستگی دارد. به طور کلی اگر سطح کراتین در نوزادان ۲ و یا بیشتر و در بزرگسالان ۵ یا بیشتر باشد، نشان‌دهنده‌ی آسیب کلیوی است و ممکن است در این شرایط پزشک دیالیز را تجویز کند.
کراتین چند نیاز به دیالیز دارد
میزان کراتین خون وضعیت عملکرد کلیه‌ها را نشان می‌دهد. جهت بررسی سلامت کلیه‌ها باید آزمایش کراتین انجام شود. هرچند مقدار دقیق ممکن است بین پزشکان و مراکز درمانی متفاوت باشد، اما معمولا سطح کراتین خون بالای ۵ میلی‌گرم در دسی لیتر نقطه شروع دیالیز است و علائم بالا بودن کراتین خون شدید میشود.
دیالیز برای چه کسانی مناسب نیست
دیالیز کلیه در موارد زیر ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد:
- بیماری‌های ترمیم‌ناپذیر چرا که باعث کاهش عملکرد عضلات و توانایی انجام روتین روزانه میشود.
- بیماری‌های ترمیم‌ناپذیر سایر اعضا مانند بیماری قلبی شدید، بیماری ریوی پیشرفته یا بیماری عروقی
- روان‌پریشی شدید یا بیماری روانی جدی
دیالیز کلیه چگونه انجام میشود
قبل از شروع جلسه دیالیز، بیمار روی صندلی یا تختی قرار می‌گیرد که به راحتی به دستگاه دیالیز دسترسی داشته باشد. محل دستگاه و نقاط دسترسی به رگ‌ها (معمولا شریان و ورید) ضدعفونی میشود و سرنگ‌هایی برای اتصال به دستگاه آماده می‌شوند.
نقطه دسترسی به رگ‌ها با استفاده از سرنگ و کانکشن خاصی به دستگاه متصل میشود. اپراتور، دستگاه دیالیز پمپی را به منظور جریان خون راه‌اندازی میکند.
محلول دیالیز که شامل آب و مواد معدنی است، به بیمار داده شده تا تعادل الکترولیتی بدن حفظ شود. مدت زمان هر جلسه دیالیز خون بسته به وضعیت بالینی و نیازهای بیمار چند ساعت ۲ تا ۴ جلسه در هفته انجام میشود.
پس از اتمام جلسه، کانکشن بین بیمار و دستگاه قطع میشود. بیمار ممکن است در این مرحله احساس خستگی یا ضعف کند و نیاز به استراحت داشته باشد.
دستگاه دیالیز چگونه کار میکند
خون بیمار از طریق یک دستگاه ویژه به ماشین دیالیز متصل میشود. این دستگاه با استفاده از فیلترها و غشاهای خاص، مواد زاید، سموم و اضافه آب را از خون جدا میکند. سپس خون تصفیه شده به بیمار بازمی‌گردد.
در همودیالیز، از فیلترهای خاصی به عنوان کلیتر (دیالیزر) برای تصفیه خون استفاده می‌کنند. خون تصفیه شده با استفاده از سیستمی از نوع نفرودیالیز به بیمار بازمی‌گردد.
علائم از کار افتادن فیستول دیالیز
فیستول شریانی و وریدی یک اتصال غیرطبیعی بین شریان و ورید است که باعث میشود خون از شریان به ورید وارد شود. در برخی موارد، برای انجام دیالیز در بیماران با بیماری کلیوی شدید، فیستول به صورت جراحی ایجاد میشود. علائم از کار افتادن فیستول دیالیز شامل موارد زیر است:
- کاهش یا عدم جریان خون از فیستول
- تورم در بازو یا دست
- درد یا حساسیت در محل فیستول
- نشنیدن صدای معمول
- تغییر در رنگ پوست یا دمای ناحیه فیستول
آیا با دیالیز کلیه برمیگردد
خیر، برای بیمارانی که عملکرد کلیه‌هایشان ناکافی است، دیالیز ممکن است به صورت مداوم و به عنوان بخشی از روند درمانی استفاده شود. برای بازگرداندن عملکرد کلیه به حالت طبیعی، باید پیوند کلیه انجام شود.
آمادگی برای انجام دیالیز
در ابتدا، مهم است که با پزشک خود در مورد نیاز به دیالیز و جزئیات آن مشورت کنید تا شرایط خاص شما را بررسی و برنامه‌ای برای آمادگی شما برای انجام آن تعیین کند.
پزشک قبل از شروع جلسات درمان، آزمایشاتی مانند آزمایش عملکرد کلیه، ادرار و سایر آزمایشات تشخیصی را انجام می‌دهد تا عملکرد کلیه‌ها، سطح سموم و نیازهای شیمیایی بیمار را بررسی کند.
در صورت استفاده از کاتتر وریدی برای دیالیز، پزشک کاتتر را در یک ورید بزرگ (معمولا ورید تحتانی) قرار می‌دهد که گاهی ممکن است با جراحی کوچک انجام شود. پزشک باید با شما در مورد عوارض و محدودیت‌های مرتبط با این روش کلیه صحبت کند.
انجام دیالیز خون ممکن است روی زندگی روزمره و روحیه شما تاثیر بگذارد. بنابراین بیمار به کمک و پشتیبانی خانواده، دوستان و تیم پزشکی در این مسیر نیاز دارد.
درمان افت فشار خون در دیالیز
معمولا برای درمان افت فشار خون حین دیالیز، به طور موقت میزان تخلیه خون را کاهش داده و یا قطع می‌کنند. همچنین ممکن است بیمار را در موقعیت خاصی قرار دهند تا جریان خون به مغز بیشتر شود. گاهی به بیمار مایعات وریدی تزریق میشود و در موارد شدیدتر، از دارویی به نام میدودرین استفاده میشود.
حال بیمار بعد از دیالیز چگونه است
بعد از دیالیز کلیه، بیمار به دلیل از دست دادن مایعات خون دچار خستگی، ضعف عمومی و تشنگی میشود. در برخی هم شاهد افزایش یا کاهش فشار خون و علائمی مانند سردرد، سرگیجه و احساس عدم تعادل هستیم. حال بیمار بعد از دیالیز با مصرف مواد غذایی مناسب و مایعات کافی، استراحت کافی و دنبال کردن روند درمانی مشخص شده طی چند روز به حالت عادی برمیگردد.
بعد از دیالیز چه باید کرد
مراقبت‌های بعد از دیالیز بسیار مهم هستند و به بیمار کمک می‌کنند تا بهبود و سلامت عمومی خود را حفظ کند:
اگر از کاتتر وریدی استفاده می‌کنید، محل ورود و خروج کاتتر را تمیز و خشک نگه دارید. دستورالعمل‌های پزشک در مورد تعویض بانداژ یا مواد ضدعفونی کننده را رعایت کنید.
به علائم و عوارضی مانند خستگی شدید، تهوع، استفراغ، اسهال ، تنگی نفس، درد یا سفتی در محل ورود و خروج کاتتر و تغییرات قابل توجه در فشار خون توجه کنید. در صورت وجود هرگونه مشکل، به پزشک اطلاع دهید.
تغذیه مناسب بعد از دیالیز کلیه بسیار مهم است. رژیم غذایی خاصی ممکن است توسط پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود که رعایت این رژیم غذایی مناسب، مصرف مایعات کافی و محدودیت در مصرف موادی مانند نمک، پتاسیم و فسفر به حفظ سلامتی شما کمک میکند.
مهمترین نکته این است که در مورد هرگونه تغییر، مشکلات یا نگرانی‌هایی که بعد از دیالیز تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
بعد از دیالیز چه بخوریم
پس از جلسات دیالیز، تغذیه صحیح و مناسب بسیار مهم است. مصرف پروتئین‌های با کیفیت بالا می‌تواند به بازسازی عضلات کمک کند و نیازهای پروتئینی شما را تامین کند. منابع پروتئینی مفید شامل گوشت سفید (مانند مرغ و ماهی)، تخم مرغ، لبنیات مانند ماست یا پنیر کم چرب و منابع گیاهی نظیر لوبیا، نخود و نارگیل هستند.
مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از مواد مغذی، آنتی‌اکسیدان‌ها، آبمیوه‌ها و سوپ‌های سبزیجات و فیبر، غلات مرغوب مانند جو، برنج قهوه‌ای و لوبیاها را در رژیم غذایی خود بگذارید.
پس از دیالیز کلیه مایعات کافی مصرف کنید تا از بروز خشکی و کاهش حجم خون جلوگیری کنید. می‌توانید آب، آبمیوه‌ها، سوپ‌ها، نوشیدنی‌های غیرالکلی و نوشیدنی‌های گرم مانند چای و قهوه بدون شکر مصرف کنید.
برخی از بیماران دیالیزی نیاز به محدودیت نمک، پتاسیم و فسفر دارند. براساس توصیه‌های پزشک، محصولات غذایی حاوی نمک زیاد، مواد غذایی پرپتاسیم مانند موز و خرما و غذاهایی که حاوی فسفر زیاد هستند مانند ماهی، مغزها و محصولات لبنی را محدود کرده و به جای آنها گزینه‌های دیگری در نظر بگیرید.
مصرف مواد محرک مانند قهوه، چای، نیکوتین و الکل را محدود یا از رژیم غذایی خود حذف کنید چرا که تاثیر نامطلوبی روی فشار خون، سیستم عصبی و سلامت کلی بدن دارند. در برخی موارد، پزشک مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی را جهت تامین نیازهای مغذی بدن و حفظ سلامت عمومی تجویز میکند.
طول عمر بیماران دیالیزی چقدر است
متوسط طول عمر بیماران دیالیزی ۵ تا ۱۰ سال است. اگرچه بسیاری از بیماران کلیوی ۲۰ تا ۳۰ سال زندگی می‌کنند. افرادی که کلیه اهدا شده از یک اهداکننده زنده دریافت می‌کنند معمولاً ۱۵ تا ۲۰ سال قبل از نیاز به کلیه جدید زندگی می‌کنند.
عوارض دیالیز کلیه چیست
دیالیز یک روش جایگزین کارکرد کلیه‌های ناسالم است و هدف آن تصفیه خون از مواد زاید و سموم است که به طور طبیعی توسط کلیه‌ها انجام میشود. اما این روش مفید برای بیماران کلیوی، گاهی ممکن است عوارضی هم داشته باشد. مهمترین خطرات و عوارض دیالیز عبارت است از:
- فشار خون ناپایدار (افزایش یا کاهش فشار خون)
- خشکی پوست و دهان، تشنگی بیش از حد و خارش به‌دلیل دفع مایعات اضافی خون
- احتمال عفونت به دلیل ورود مکرر سوزن و لوله به بدن
- نارسایی قلبی به دلیل تغییرات فشار خون و تغییرات مایع در بدن
- اختلالات الکترولیتی
- تغییرات روحی و روانی، افزایش خستگی، اضطراب، افسردگی و مشکلات خواب
عوارض دیالیز در افراد مسن
عوارض دیالیز در افراد مسن احتمالا بیشتر و شدیدتر باشد که عبارتند از:
- ضعف عمومی به دلیل کاهش ذخایر انرژی و مایعات در بدن و همچنین تأثیرات فیزیولوژیکی افزایش سن
- مشکلات قلبی به‌خاطر عدم تحمل فشارهای فیزیکی و شیمیایی درمان
- عفونت‌ها، خونریزی‌ها و خونریزی گوارشی
- تغییرات روحی و روانی بیشتر مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب و افزایش خستگی عاطفی
- مشکلات تغذیه‌ای
علت لرز بعد از دیالیز چیست
کاهش فشار خون، تحریک دستگاه عصبی مرکزی ناشی از تغییرات الکترولیتی، عوارض جانبی داروهای دیالیز خون و استرس و اضطراب ناشی از انجام این کار می‌توانند علت لرز بعد از دیالیز کلیه باشند.
عوارض دیالیز از گردن چیست
عوارض دیالیز از گردن معمولاً به دلیل آمیلوئیدوز مرتبط با دیالیز (DRA) ایجاد میشود که در آن پروتئین بتا-۲ میکروگلوبولین به فیبریل‌هایی تبدیل میشود که در مفاصل و استخوان‌ها تجمع می‌کنند و باعث درد و آسیب می‌شوند.
این فیبریل‌ها ابتدا در دیسک‌های گردن تجمع می‌کنند و می‌توانند منجر به مشکلاتی مانند درد مزمن، سفتی مفاصل و در موارد شدیدتر، شکستگی‌ها و کیست‌های استخوانی شوند. این عوارض معمولاً در افرادی که مدت زمان زیادی تحت دیالیز هستند، مشاهده میشود.
دیالیز و مرگ ایا دیالیز کشنده است
دیالیز یک روش حیاتی برای جایگزینی عملکرد کلیه در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی است و برای بسیاری از افراد تنها راه ادامه زندگی به شمار می‌رود. با این وجود، در برخی شرایط احتمال مرگ در بیماران دیالیزی افزایش پیدا میکند. عواملی که خطر مرگ را در این بیماران بالا می‌برند عبارتند از:
عوارض جانبی شدید: شامل عفونت‌ها، خونریزی‌ها و مشکلات گوارشی
وجود بیماری‌های زمینه‌ای: مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان
سوءتغذیه: که باعث تضعیف سیستم ایمنی و کاهش مقاومت در برابر عفونت‌ها میشود
اختلالات قلبی‌عروقی: از جمله نارسایی قلب، آریتمی و فشار خون بالا
عوارض مرتبط با دیالیز: مانند تشکیل لخته خون (ترومبوز) و آمبولی ناشی از فرآیند دیالیز
بنابراین، اگرچه دیالیز به‌عنوان درمان اصلی نارسایی کلیه کشنده نیست، اما عوارض و بیماری‌های همراه می‌توانند احتمال مرگ را افزایش دهند.
اگر دیالیز جواب ندهد چه می شود
اگر دیالیز کلیه جواب ندهد باید راه‌های دیگری برای مدیریت بیماری کلیوی و جایگزینی عملکرد کلیه مورد بررسی قرار بگیرند که عبارتند از:
- پیوند کلیه
- دیالیز شکمی یا پریتونیال
- همودیالیز مستقیم
- پیوند کلیه مصنوعی
رژیم غذایی سالم برای بیماران دیالیزی
دریافت کالری کافی
غذا منبع اصلی انرژی بدن است و تأمین میزان مناسب کالری برای حفظ سلامتی، استفاده مؤثر از پروتئین و بازسازی بافت‌ها و عضلات ضروری است.
میزان نیاز به انرژی در هر فرد متفاوت بوده و به عواملی مانند سن، جنسیت، اندازه بدن، میزان فعالیت بدنی و شرایط پزشکی بستگی دارد. افرادی که نیاز به افزایش وزن دارند باید کالری بیشتری دریافت کنند، در حالی‌که کسانی که قصد کاهش وزن دارند باید کالری مصرفی خود را کاهش دهند.
پروتئین مورد نیاز بدن
پروتئین نقش حیاتی در ترمیم و ساخت عضلات داشته و تأمین آن برای نیاز روزانه بدن ضروری است. در طول فرآیند دیالیز، بخشی از پروتئین بدن از دست می‌رود، به همین دلیل بیماران دیالیزی نسبت به افراد سالم به مقدار بیشتری پروتئین نیاز دارند. دریافت پروتئین کافی به پیشگیری از کاهش وزن، تحلیل عضلانی، ضعف سیستم ایمنی و در نهایت سوءتغذیه کمک میکند.
پروتئین‌ها به دو گروه با کیفیت بالا و کیفیت پایین تقسیم می‌شوند. بیماران دیالیزی باید رژیم غذایی غنی از پروتئین‌های با کیفیت بالا مانند گوشت، مرغ، ماهی، سفیده تخم‌مرغ و محصولات لبنی (شیر، ماست و پنیر) داشته باشند.
همچنین باید توجه داشت که پروتئین‌ها حاوی فسفات هستند، بنابراین مصرف مکمل فسفات همراه با وعده‌های غذایی برای این بیماران اهمیت زیادی دارد.
بیماران کلیوی باید میزان سدیم موجود در رژیم غذایی خود را کاهش دهند . حتی اگر نمک (منبع اصلی سدیم) در حین پخت و پز به غذا اضافه نشود، باز هم سدیم در منابع غذایی دیگر یافت می شود . سدیم به طور طبیعی در انواع مختلفی از مواد غذایی و بیشتر در غذاهای بسته بندی شده و فرآوری شده یافت می شود .
سدیم همانند یک اسفنج مایعات را به خود جذب می کند و این امر باعث بروز حس تشنگی در فرد و افزایش میزان آب مصرفی او می شود و در نتیجه مایعات اضافی ، سبب افزایش فشار خون خواهد شد و بنابراین کاهش میزان سدیم مصرفی به حفظ تعادل طبیعی مایعات بدن کمک می کند .
برای کاهش مصرف نمک:
- هنگام پخت‌وپز نمک کمتری به غذا اضافه کنید.
- از افزودن طعم‌دهنده‌های آماده مانند عصاره مرغ و گوشت خودداری کنید.
- برچسب مواد غذایی فرآوری‌شده را بررسی کرده و از مصرف محصولاتی که بیش از ۲۵۰ میلی‌گرم سدیم دارند پرهیز کنید.
- مصرف کنسروها را محدود کرده و در صورت استفاده، آب موجود در آنها را دور بریزید.
- به‌جای نمک، از ادویه‌ها و چاشنی‌های طبیعی استفاده کنید.
- برای طعم‌دهی غذا از آب‌لیمو یا سرکه کمک بگیرید.
پتاسیم و اهمیت کنترل آن
پتاسیم یکی از مواد معدنی مهم برای عملکرد مناسب اعصاب و عضلات است. با این حال، افزایش بیش از حد پتاسیم در خون می‌تواند باعث ضعف عضلانی، نامنظم شدن ضربان قلب و در موارد شدید منجر به مشکلات قلبی شود. از آنجا که دیالیز فقط بخشی از پتاسیم اضافی خون را دفع میکند، کنترل میزان پتاسیم دریافتی از طریق غذا اهمیت زیادی دارد.
پتاسیم بیشتر در میوه‌ها و سبزیجات یافت میشود و مقادیر کمتری از آن در آجیل، حبوبات، لبنیات و گوشت وجود دارد. تعادل در مصرف این ماده بسیار مهم است و باید از مصرف بیش از حد یا کمبود آن جلوگیری شود.
غذاهای دارای پتاسیم بالا که باید پرهیز شوند:
- غلات سبوس‌دار، نان کامل و بیسکویت
- آجیل و فرآورده‌های آن مثل کره بادام‌زمینی
- نارگیل و محصولات مرتبط مانند شیر نارگیل
- انواع میوه‌های تازه، کمپوت میوه و آب سبزیجات
- نوشیدنی‌های گیاهی، چای و قهوه، کاکائو و شیر
- سس‌ها، شکر قهوه‌ای، عصاره گوشت و عصاره سبزیجات
نکته: شستن و خیساندن سبزیجات می‌تواند مقدار پتاسیم موجود در آنها را کاهش دهد.
فسفات کم
با کاهش عملکرد کلیه‌ها در دفع مواد زائد، سطح فسفات خون افزایش می‌یابد. تجمع فسفات در بافت‌ها می‌تواند باعث خارش پوست، درد مفاصل و سوزش چشم شود. در طولانی‌مدت این مشکل باعث ضعف و شکنندگی استخوان‌ها شده و خطر شکستگی و درد مزمن را افزایش می‌دهد.
بیماران مبتلا به نارسایی کلیه و افرادی که تحت دیالیز قرار دارند باید میزان فسفات دریافتی از غذا را به‌طور دقیق کنترل کنند. با توجه به اینکه بسیاری از مواد غذایی حاوی فسفات هستند، استفاده از داروهای ویژه برای دفع فسفات می‌تواند به مدیریت بهتر این وضعیت کمک کند.
مواد غذایی غنی از فسفات
برخی خوراکی‌ها دارای مقادیر بالایی فسفات هستند که بیماران دیالیزی باید در مصرف آنها احتیاط کنند. این مواد غذایی شامل موارد زیر است:
- غلات کامل، جو و محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست
- سوپ‌هایی با پایه استخوان مثل سوپ پای مرغ و سوپ قلم
- حبوبات، آجیل و فرآورده‌های آنها
- شکلات و محصولات حاوی شکلات
- غذاهای کنسروی از جمله کنسرو ماهی
دل و جگر
- انواع غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو
- محصولات سبوس‌دار مثل نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و نودل سبوس‌دار
- مدیریت مصرف مایعات
در بیماران دیالیزی به دلیل ناتوانی در دفع مقادیر زیاد مایعات، تجمع آب اضافی در بدن اتفاق می‌افتد که می‌تواند باعث افزایش حجم خون، بروز علائمی مانند تنگی نفس، تورم اندام‌ها و فشار خون بالا شود. بنابراین کنترل دقیق میزان مصرف مایعات اهمیت زیادی دارد. بیماران باید حجم ادرار، عملکرد کلیه‌ها، میزان مایعات دریافتی و وزن بدن خود را مرتباً بررسی کنند.
مقدار مناسب مصرف مایعات روزانه در بیماران دیالیزی معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر است. کم بودن تولید ادرار لزوماً نشان‌دهنده کم‌آبی بدن نیست و ممکن است به دلیل کاهش عملکرد کلیه‌ها باشد.
مایعات روزانه شامل آب، چای، قهوه، شیر، سوپ و فرنی است. خوراکی‌های دیگری مانند یخ، بستنی و ژله نیز جزو مایعات محسوب می‌شوند. همچنین میوه‌ها و سبزیجاتی مثل خربزه، انگور، سیب، پرتقال، گوجه‌فرنگی، کاهو و کرفس به دلیل محتوای بالای آب نیازمند مصرف متعادل هستند.
توجه: بیماران دیابتی باید طبق برنامه غذایی توصیه‌شده توسط پزشک خود عمل کنند.
پیشگیری از کم‌خونی
کم‌خونی یکی از مشکلات شایع در بیماران دیالیزی و افرادی است که دچار سوءتغذیه یا کمبود پروتئین هستند. علائم این وضعیت شامل خستگی، ضعف، سرگیجه، سردرد، ضعف سیستم ایمنی، تنگی نفس، درد قفسه سینه، کاهش اشتها و رنگ‌پریدگی پوست است.
کم‌خونی همچنین از عوارض شایع نارسایی کلیه به شمار می‌رود و شدت آن با میزان کاهش عملکرد کلیه ارتباط مستقیم دارد. دلیل اصلی بروز کم‌خونی در بیماران کلیوی، کاهش تولید هورمون اریتروپویتین توسط کلیه‌هاست. این هورمون مسئول تحریک مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز است و با افت عملکرد کلیه‌ها، سطح آن نیز کاهش می‌یابد.
عوامل دیگر مؤثر در کم‌خونی بیماران دیالیزی
- کوتاه‌تر شدن عمر گلبول‌های قرمز به دلیل بالا بودن سطح اوره
- سوءتغذیه و دریافت ناکافی مواد مغذی
- کمبود آهن، اسید فولیک و سایر ویتامین‌ها
- از دست دادن مقداری خون در فرآیند دیالیز
برای پیشگیری و کنترل کم‌خونی، مصرف پروتئین کافی، آهن، ویتامین C، ویتامین B12 و اسید فولیک اهمیت زیادی دارد، زیرا این مواد در ساخت گلبول‌های قرمز نقش کلیدی دارند.
از آنجا که بیماران دیالیزی باید میزان غذای مصرفی و مایعات را به‌طور دقیق مدیریت کنند، ممکن است پزشک برای آنها مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی تجویز کند. لازم است از مصرف هرگونه مکمل بدون تأیید پزشک خودداری شود.
علت اهمیت رژیم غذایی مناسب در بیماران دیالیزی چیست
در کل، دیالیز روشی جایگزین برای عملکرد کلیه‌ها است و رعایت یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند تاثیر قابل توجهی در روند درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد.
در بیماران تحت دیالیز، کلیه‌ها قادر به حذف مواد زائد از خون نیستند، بنابراین بدن نیازمند رعایت محدودیت‌هایی مانند کنترل مصرف مایعات و تنظیم رژیم غذایی مخصوص است. به همین دلیل، بیمار دیالیزی باید:
- مقدار و نوع غذایی که مصرف میکند را تحت نظر داشته باشد.
- جلسات همودیالیز خود را به صورت منظم و طبق برنامه پزشک انجام دهد.
- داروهای تجویزی را در زمان مقرر و با دوز مشخص مصرف کند.
رعایت دقیق رژیم غذایی برای بیماران دیالیزی اهمیت زیادی دارد؛ این افراد باید میزان کالری دریافتی روزانه خود را بدانند که این کالری می‌تواند از منابع مختلفی مانند پروتئین، کربوهیدرات، چربی، ویتامین‌ها، فیبر و مواد معدنی تامین شود.
وقتی فردی تحت دیالیز است، بدنش به مواد خاصی نیاز دارد و هر چه بیشتر به رعایت دقیق رژیم غذایی خود توجه کند و محدودیت‌ها را رعایت نماید، سلامت او بهتر حفظ خواهد شد. عدم پیروی از رژیم غذایی دیالیزی می‌تواند موجب تشدید بیماری و افزایش خطرات مربوط به آن شود.
مواد غذایی مجاز در رژیم دیالیزی ها
در رژیم غذایی بیماران دیالیزی، انتخاب مواد غذایی مناسب نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت و بهبود کیفیت زندگی دارد. این بیماران باید از خوراکی‌هایی استفاده کنند که فشار کمتری بر کلیه‌ها وارد کند و به کنترل سطح مایعات، سدیم، پتاسیم و فسفر کمک کند.
معمولاً مصرف منابع پروتئینی کم‌چرب مانند گوشت سفید، ماهی و سفیده تخم‌مرغ توصیه میشود تا نیاز بدن به پروتئین تامین شود بدون آنکه بار اضافی بر کلیه‌ها تحمیل شود.
همچنین سبزیجات کم پتاسیم مانند کاهو، گل کلم و خیار گزینه‌های مناسبی هستند که می‌توانند به تامین ویتامین‌ها و فیبر مورد نیاز کمک کنند. در کنار آن، مصرف غلات کامل و نان‌های سبوس‌دار در حد متعادل، انرژی لازم را برای بدن فراهم می‌آورد.
به علاوه، کنترل میزان مصرف مایعات و محدود کردن نمک از جمله نکات کلیدی این رژیم است تا از تجمع مایعات در بدن جلوگیری شود و فشار خون کنترل گردد. با توجه به حساسیت شرایط بیماران دیالیزی، بهتر است برنامه غذایی توسط متخصص تغذیه تنظیم و مرتباً بازبینی شود.
مواد غذایی ممنوع در رژیم غذایی دیالیزی ها
در رژیم غذایی بیماران دیالیزی، برخی مواد غذایی به دلیل داشتن میزان بالای سدیم، پتاسیم، فسفر یا مایعات زیاد باید به شدت محدود یا حذف شوند تا سلامت بیمار حفظ شود و فشار کمتری بر کلیه‌ها وارد شود.
از جمله خوراکی‌های ممنوع می‌توان به غذاهای پرنمک و فرآوری شده مانند چیپس، کنسروها و خوراکی‌های آماده اشاره کرد که میزان سدیم زیادی دارند و می‌توانند باعث افزایش فشار خون و تورم شوند.
همچنین، مصرف میوه‌ها و سبزیجات پرپتاسیم مثل موز، پرتقال، گوجه فرنگی و سیب‌زمینی باید کنترل شود، زیرا پتاسیم بالا می‌تواند مشکلات قلبی و ضعف عضلانی ایجاد کند.
محصولات لبنی پر فسفر مانند پنیرهای چرب و شیر پرچرب نیز در این رژیم محدود می‌باشند، چون فسفر اضافی موجب آسیب به استخوان‌ها و سایر عوارض میشود. همچنین نوشیدنی‌ها و غذاهای حاوی مایعات زیاد باید تحت نظر باشند تا از تجمع مایعات و مشکلات قلبی-عروقی پیشگیری شود. رعایت دقیق این محدودیت‌ها و مشورت مستمر با متخصص تغذیه از اهمیت بالایی برخوردار است.
موارد منع شده در رژیم غذایی بیمار دیالیزی
در رژیم غذایی بیماران دیالیزی، محدودیت‌های زیادی در مصرف برخی مواد غذایی وجود دارد که باید با دقت رعایت شود. این افراد باید میزان مصرف مواد غذایی حاوی پتاسیم و فسفر را کنترل کنند و از مصرف بی‌رویه آنها پرهیز نمایند. به همین دلیل، مصرف میوه‌هایی مانند موز، طالبی، گلابی، و همچنین سیب‌زمینی و لبنیات باید به طور قابل توجهی کاهش یابد.
حتی نوشیدنی‌هایی مانند قهوه و چای نیز باید محدود شوند. همچنین، مقدار مایعات مصرفی بیماران دیالیزی نباید از یک و نیم لیتر در روز تجاوز کند، زیرا عدم توانایی کلیه‌ها در دفع مایعات اضافی می‌تواند باعث افزایش فشار خون، مشکلات قلبی و ورم بدن شود.
مواد غذایی فرآوری شده مثل سوسیس، کالباس و شکلات نیز برای این بیماران مناسب نیستند و بهتر است از رژیم‌شان حذف شوند. همچنین، مصرف جگر به دلیل مقدار بالای ویتامین A و احتمال تجمع آن در بدن افراد دیالیزی ممنوع است. رعایت این محدودیت‌ها نقش مهمی در کنترل بیماری و بهبود وضعیت بیمار دارد.
اجتناب از خوردن غذاهای پرنمک
افرادی که تحت دیالیز قرار دارند باید از مصرف غذاهای پرسدیم خودداری کنند، زیرا مصرف این مواد باعث افزایش احساس تشنگی و در نتیجه نیاز به مصرف مایعات بیشتر میشود. با توجه به اینکه کلیه‌های این بیماران عملکرد مناسبی ندارند، مایعات اضافی به سختی دفع شده و در بدن جمع می‌شوند.
به همین دلیل باید مواد غذایی مانند گوشت‌های فرآوری‌شده، کنسروها، آجیل‌های شور، رب گوجه‌فرنگی، انواع پنیر، تن ماهی، سس‌های صنعتی و ادویه‌های آماده از رژیم غذایی بیماران دیالیزی حذف شود.
همچنین برخی سبزیجات ریشه‌ای مثل شلغم و هویج، سبزیجاتی مانند اسفناج و منابع پروتئینی مثل گوشت قرمز و تخم‌مرغ نیز دارای سدیم بالایی هستند، بنابراین پیش از مصرف این موارد حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید و در صورت لزوم آنها را محدود نمایید. نکته مهم دیگر این است که نمک اضافه شده به غذا باید کاملاً حذف شود؛ استفاده از نمکدان در این بیماران ممنوع است.
عدم رعایت این موارد می‌تواند باعث بروز مشکلاتی نظیر تورم در دست، پا و صورت، تجمع مایع در ریه‌ها و مشکلات تنفسی، سردرد، کاهش انرژی، افزایش وزن ناشی از مایعات انباشته در بدن و بالا رفتن فشار خون شود. رعایت دقیق این نکات برای حفظ سلامت بیماران دیالیزی بسیار حیاتی است.
ویژگی رژیم غذایی مناسب برای بیماران دیالیزی
تغذیه در دیالیز باید تعادلی از مواد مغذی فراهم کند تا سلامت بدن بیمار حفظ شده و تقویت شود؛ به گونه‌ای که میزان مواد معدنی، املاح و مایعات مناسب و قابل تحمل باشد. رژیم غذایی افراد دیالیزی دارای ویژگی‌هایی است که به شرح زیر است:
تامین کافی مواد مغذی
در برنامه تغذیه بیماران دیالیزی باید به دریافت مناسب مواد مغذی مانند سدیم، کلسیم، فسفر و پتاسیم توجه ویژه داشت. پتاسیم به آسانی در طول دیالیز از بدن دفع میشود، اما تجمع آن بین جلسات می‌تواند باعث ضعف عضلانی و کاهش ضربان قلب شود. به همین دلیل، مصرف برخی میوه‌ها، سبزیجات و لبنیات پر پتاسیم باید محدود گردد.
از طرف دیگر، دفع فسفر در دیالیز مشکل‌تر است، بنابراین کنترل مصرف غذاهای حاوی فسفر در رژیم دیالیزی اهمیت زیادی دارد. افزایش فسفر در خون می‌تواند منجر به تضعیف استخوان‌ها، مشکلات قلبی و درد در مفاصل شود.
همچنین، سدیم موجب احتباس مایعات در بدن و افزایش فشار خون میشود. کاهش مصرف سدیم و محدود کردن مایعات به بیماران دیالیزی کمک میکند تا در زمان قبل و بعد از دیالیز حال بهتری داشته باشند.
دریافت کافی ویتامین ها و مواد معدنی
دریافت مناسب ویتامین‌ها و مواد معدنی برای همه افراد ضروری است، اما بیماران دیالیزی به دلیل محدودیت‌های غذایی ممکن است در معرض کمبود این مواد قرار بگیرند. همچنین، ویتامین‌های محلول در آب مانند ویتامین‌های گروه B و ویتامین C در طی فرآیند دیالیز با سرعت بیشتری از بدن دفع می‌شوند که احتمال کمبود آنها را افزایش می‌دهد.
در این شرایط، لازم است برخی ریزمغذی‌ها در رژیم غذایی محدود شوند و کمبود برخی دیگر از طریق مکمل‌ها جبران گردد. پزشک معالج با تجویز مکمل‌های مخصوص می‌تواند این کمبودها را برطرف کند، اما بیماران باید فقط مکمل‌های تجویزی را مصرف کنند و از استفاده خودسرانه مکمل‌ها خودداری نمایند، زیرا ممکن است سلامت آنها را به خطر بیندازد.
کلسیم نیز نقش مهمی در تغذیه بیماران دیالیزی دارد، چرا که کلیه‌ها تعادل بین کلسیم و فسفر را تنظیم می‌کنند و این تعادل برای سلامت استخوان‌ها حیاتی است. با توجه به اینکه سطح فسفر در خون برخی بیماران دیالیزی افزایش می‌یابد، نیاز به کلسیم اضافی برای حفظ این تعادل وجود دارد. از آنجا که لبنیات سرشار از فسفر هستند، بیماران نمی‌توانند به اندازه کافی از آنها استفاده کنند، بنابراین مصرف مکمل کلسیم برایشان اهمیت ویژه‌ای دارد.
دریافت کافی کالری و پروتئین
دریافت کافی کالری و پروتئین برای بیماران دیالیزی اهمیت زیادی دارد. پروتئین نقش حیاتی در حفظ سلامت بدن ایفا میکند، اما مصرف آن باید به‌صورت کنترل‌شده انجام شود، زیرا پروتئین‌های با کیفیت کمتر تولید مواد زائد برای دیالیز می‌کنند.
بیماران دیالیزی بهتر است پروتئین‌های سالمی مانند مرغ، ماهی، سویا و آجیل خام را در رژیم خود بگنجانند. مقدار دقیق پروتئین مورد نیاز هر فرد بسته به عملکرد کلیه، وضعیت تغذیه‌ای و وزن بدن متفاوت است.
به طور کلی، پیشنهاد میشود که حدود ۲۵ درصد از کالری روزانه این بیماران از پروتئین‌ها تأمین شود و این مقدار نباید کمتر از ۱۰ درصد باشد. برخی از بیماران ممکن است به دلیل بی‌اشتهایی با کمبود کالری مواجه شوند که باید به آن توجه ویژه‌ای شود.
حفظ وزن ایده آل
حفظ وزن مناسب در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه اهمیت زیادی دارد، زیرا تحقیقات نشان داده‌اند که بیماری در افراد چاق سریعتر پیشرفت میکند نسبت به کسانی که وزن متعادلی دارند. اضافه وزن ممکن است مشکلاتی را در روند دیالیز یا حتی پیوند کلیه ایجاد کند. بنابراین کنترل و نگه‌داشتن وزن در محدوده‌ی سالم، نه به عنوان درمان اصلی، بلکه به عنوان عاملی مؤثر در بهبود وضعیت این بیماران به شمار می‌آید.
آموزش درباره تغذیه بیماران دیالیزی
در مورد تغذیه بیماران دیالیزی کافی است تنها به چند نکته اساسی توجه کنید:
- مصرف مایعات روزانه بیش از یک تا یک و نیم لیتر نباشد (با تجویز پزشک)
- از مصرف غذاهای حاوی نمک افزوده مثل سوسیس و کالباس، کنسروها و همچنین نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌های صنعتی خودداری شود
- پروتئین‌های مرغوب و سالم مصرف شود
- غذاهای حاوی سدیم، پتاسیم، فسفر و کلسیم با تجویز پزشک و به مقدار کافی مورد استفاده قرار گیرند
⏬مقالات پیشنهادی⏬
خیلی عالی ✔